ΤΟ ΠΙΚΑΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ

Περίληψη

Ισπανία, μέσα περίπου του 16ου αιώνα: Εποχή της Αντιμεταρρύθμισης, με ισχυροποιημένη την Ιερά Εξέταση και γενικευμένη την εμμονή με την «καθαρότητα του αίματος», αλλά και εποχή έντονης κοινωνικής ανισότητας, έξαρσης της ληστείας και της ζητιανιάς. Μέσα σε αυτό το κλίμα ξεπηδά ο πικαρικός ήρωας, που περιπλανιέται σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας και μαθαίνει πως προκειμένου να επιβιώσει, θα πρέπει να γίνει πιο επιτήδειος από τους γύρω του στην τέχνη της εξαπάτησης. Πρωτεϊκός και αντιφατικός, θα αποτελέσει αντανάκλαση ενός κόσμου ασταθούς και απατηλού. Σύντομα το πικαρικό μυθιστόρημα θα ξεπεράσει τα ισπανικά σύνορα και θα συνεχίσει να «περιπλανιέται» και να «μεταμορφώνεται» έως τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, σε μια πορεία που από το δυτικό άκρο της Ευρώπης θα το φέρει στα ανατολικά.
Τους βασικούς σταθμούς αυτής της πορείας επιχειρεί να παρακολουθήσει η παρούσα εργασία, εστιάζοντας στον ρόλο που έπαιξαν οι μεταφράσεις στην εξέλιξη και στην κριτική πρόσληψη του είδους, στα κομβικά ειδολογικά του γνωρίσματα όπως και σε ορισμένες μέχρι πρότινος παγιωμένες παρανοήσεις. Επιχειρεί επίσης να απαντήσει σε μια σειρά από ερωτήματα, όπως: Ποια πικαρικά κείμενα μεταφράζονται στα ελληνικά τον 19ο αιώνα; Πότε και που πρωτοεμφανίζεται ο όρος στον ελληνικό χώρο και ποιες οι σημασίες που αρχικά προσλαμβάνει; Τι σχέση μπορεί να έχουν με τον picaro τα «καθάρματα» των αρχαίων καθαρτήριων τελετών ή οι «βασιλιάδες» των μεσαιωνικών καρναβαλικών γιορτών, ο μυθολογικός Ερμής και ο Αίσωπος; Πώς συμπλέκεται η πικαρική περιπέτεια με την περιγραφή των σύγχρονων ηθών στην πολύπαθη ιστορία ενός Κωνσταντινουπολίτη (Ο πολυπαθής), πώς αξιοποιείται σατιρικά το θέμα της αλληγορικής μεταμόρφωσης σε ζώο (Ερμήλος, Πίθηκος Ξουθ) ή το αίνιγμα της μωρίας στην παρωδική βιογραφία ενός υποτιθέμενου σαλού αγίου (Στράτης Καλοπίχειρος) και πώς συνδέονται όλα αυτά με τον αντεστραμμένο Βίο μιας αμαρτωλής «αγίας» (Πάπισσα Ιωάννα);