ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΙΕΡΙΣΜΟ ΤΟΥ 16ου ΑΙΩΝΑ

Περίληψη

Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν οι μανιεριστικές τάσεις εκδηλώθηκαν στις εικαστικές τέχνες ως προέκταση, για την ακρίβεια ως αποκορύφωση, μιας ανεξάρτητης διανοητικής συμμετοχής των καλλιτεχνών στις δημιουργίες τους, στις οποίες το εικονογραφικό θέμα αποτελούσε μόνον το πρόσχημα ενώ το ύφος αποκτούσε μιαν αυτονομία (θα λέγαμε: «το στυλ για το στυλ»· ή, με άλλα λόγια, το στυλ γινόταν το θέμα του έργου). Ούτε αν οι τάσεις αυτές αποτύπωναν μια κρίση, καλλιτεχνική, θρησκευτική, πολιτική και κοινωνική. Κρίση που επίσης οδηγούσε σε παραβίαση των «αναγεννησια­κών» κανόνων, τη στιγμή που το θέμα συνέχιζε να επικαθορίζει τον συνολικό χαρακτήρα του έργου. Σε κάθε περίπτωση, είναι γεγονός ότι τα πρώτα μανιεριστικά έργα, προέρχονται είτε από καλλιτέχνες που διαμόρφωσαν (ή γαλουχήθηκαν με) τους κανόνες της «κλασικότητας» είτε από τους πρώτους μαθητές και συνεχιστές τους. Τα έργα αυτά βρίσκονται πολύ κοντά χρονικά, αν δεν είναι κιόλας σύγχρονα, με δημιουργίες της εξιδανικευτικής εικαστικής αναπαράστασης που χρονολογούνται στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα. Συνάμα, είναι επίσης γεγονός ότι, όπως ακριβώς και η λεγόμενη Υψηλή Αναγέννηση, έτσι και η περίοδος της δυναμικής αμφισβήτησης της αρμονίας της κλασικής τέχνης, κατά την οποία δημιουργήθηκαν έργα «αιρετικά», ως προς το ύφος και το περιεχόμενο, είχε μικρή διάρκεια. Και αν, εξαιτίας και των δραματικών ιστορικών αλλαγών, η υποκειμενική ματιά του καλλιτέχνη απέναντι στο έργο του -ομολογουμένως, μια κάπως «μοντέρνα» θεώρηση- δεν είχε μεγάλα περιθώρια μακρόχρονης ανάπτυξης, διαπιστώνουμε ωστόσο ότι, ήδη από τα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του Cinquecento και έως λίγο μετά τα μέσα του ίδιου αιώνα, τα εικαστικά έργα, οι θεωρητικές συζητήσεις και διαμάχες, η συγγραφή πραγματειών, η δημιουργία θεσμών, η δημοσίευση και η εφαρμογή κανονιστικών διατάξεων παρουσιάζουν μια τέτοια πύκνωση, ένταση και ποιότητα πρωτότυπης σκέψης, όσο λίγες φορές έχει συμβεί στην ιστορία της παλαιότερης ευρωπαϊκής τέχνης.